Tot 20 januari 2019 loopt in het Museum voor Schone Kunsten Gent een opmerkelijke tentoonstelling met als titel ‘De dames van de barok – Vrouwelijke schilders in het Italië van de 16 en 17e eeuw.
Met onze cursus kunstgeschiedenis in het achterhoofd kunnen we ons niet herinneren dat er in de Renaissance en de Barok vrouwelijke kunstenaars waren. En toch leefden er in het Italië van de 16e en 17e vrouwelijke kunstenaars met een aanzienlijk oeuvre. Aan de hand van een 50-tal topwerken toont het MSK de cruciale rol van de vrouw in de Italiaanse schilderkunst van 1550 tot 1680. Spilfiguur is Artemisia Gentileschi (1593-1652), zonder twijfel dé bekendste schilderes uit de Italiaanse 17de eeuw. Het MSK linkt haar werk aan haar vrouwelijke tijdgenoten. Tevens wordt onderzocht welke rol die kunstenaressen speelden en hoe ze zich manifesteerden in een wereld geregeerd door mannen.
Verrassend oeuvre
De Vrouwelijke kunstenaars in het Venetië, Rome, Napels en Bologna van de 16de en 17de eeuw delen een onmiskenbare verwantschap, die binnen de esthetiek van de barok een bijzondere plaats inneemt. Deze vrouwen hadden van schilderen hun beroep gemaakt, en daardoor alleen al staken ze de gevestigde meesters en hun ateliers naar de kroon.
Ze waren dochters, zussen, echtgenotes van bekende kunstenaars maar ook kloosterzusters en hun werken vertonen een conceptuele en vormelijke continuïteit binnen de diversiteit van de toen gangbare stijlen. Met gedurfde ingrepen en knappe expressieve vondsten omzeilden ze – subtiel als het moest, doortastend als het kon – de heersende artistieke regels en gebruiken. Hun oeuvre is hierdoor een pak verrassender en gevarieerder dan we misschien zouden vermoeden. En de vrouwelijke schilders nemen gaandeweg een ook steeds prominentere plaats in.
Voorvechters
In de archiefdocumenten en de bestaande literatuur treedt vooral de figuur van Artemisia Gentileschi (1593-1652) op de voorgrond. Net als haar vader Orazio Gentileschi werd Artemisia sterk gevormd door Caravaggio’s dramatische realisme. Ze symboliseert de strijd tegen de artistieke autoriteit: Met haar werk wedijverde ze met haar mannelijke tegenhangers, en ze behaalde overduidelijke successen.Maar Artemisia was lang niet de enige voorvechtster van een ‘vrouwelijke schilderkunst’. Andere vrouwelijke schilders in die tijd waren Sofonisba Anguissola (1532-1625), Lavinia Fontana (1552-1614), Fede Galizia (1578-1630), Orsola Maddalena Caccia (1596-1676), Giovanna Garzoni (1600-1670), Virginia da Vezzo (1601- 1638) en Elisabetta Sirani (1638-1665). Al deze vrouwen moesten volgens de gangbare regels vrede nemen met het schilderen van portretten en symbolische vruchten- en bloemstukken. Maar ze zetten deze beperking geheel naar hun eigen hand. De alomtegenwoordige portretten en zelfportretten, die schuilgaan achter hun allegorische, mythologische en religieuze figuren, worden gekenmerkt door een fenomenale naturalistische présence. Datzelfde naturalisme is terug te vinden in hun arrangementen van bloemen en fruit.
De kunstenaressen gebruikten de hen opgelegde thema’s als krachtige instrumenten. Ze vormen traditionele symbolen van vergankelijkheid en vruchtbaarheid om tot sterke kunstwerken en zelfs tot instrumenten van transgressie en verzet. Ze vertonen een opmerkelijke vrijheid tegenover de strikte regels van de genres en wagen zich gaandeweg ook aan kunstwerken op monumentaal formaat. De grote variatie die in Gent wordt samengebracht is bovendien zonder meer uitzonderlijk, met werken uit prestigieuze musea zoals de Galleria degli Uffizi (Firenze), Palazzo Barberini (Rome), de Gemäldegalerie (Berlin) of de Galleria Borghese (Rome) en met vondsten uit belangrijke privéverzamelingen. Verschillende van deze werken zijn weinig of nooit publiek getoond. Op deze manier brengt de tentoonstelling de vaak verborgen wereld van deze vroege vrouwelijke kunstenaars met verve aan het licht.
Praktisch: De tentoonstelling ‘De dames van de barok’ in MSK Gent loopt van 20 oktober 2018 tot 20 januari 2019.
Info: www.mskgent.be